کد مطلب:22228 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:36

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

آيا جمع خوف و رجا ممكن است؟ آيا بهتر نيست فقط خوف داشت؟

خوف؛ يعني، ترس داشتن و در دل بيم راه دادن و رجاء؛ يعني، اميدواري دل. اينها دو صفت متضاد هستند كه در انسان پديدار مي گردند و اجتماعشان در انسان با اين توضيح ممكن است: اولاً، خوف و رجاء دو متعلق جدا دارند. متعلق خوف عذاب، عقاب و مانند آن است و متعلق رجاء كرم، فضل، رحمت، عفو و مانند آن است. پس اين دو صفت متضاد بر متعلق واحد وارد نشده اند تا اجتماعشان محال باشد. حضرت علي(ع) مي فرمايند: {H... لايرجون احد منكم الا ربه و لا يخافن الا ذنبه...H}؛{M نبايد هيچ يك از شماها جز به پروردگارش اميدوار باشد و جز از گناهش خائف و ترسان باشدM}»، {V(نهج البلاغه، كلمات قصار، كلمه 82)V} يعني، متعلق رجاء پروردگار و فضل و كرم و رحمت اوست و متعلق خوف گناه، عذاب گناه و عقاب است و اين منافاتي ندارد با اين تعبير كه مي گويند خوف از خدا و اميد به خدا. زيرا خوف به اعتباري به خدا تعلق مي گيرد مثل عذاب خدا، عقاب خدا، سخط خدا و... و اميد به اعتباري به خدا تعلق مي گيرد مثل رحمت خدا، فضل خدا، ثواب خدا، كمك خدا و... مثل كشتي شكسته اي كه در وسط دريا در يك زمان هم از غرق شدن خوف دارد و هم به نجات خود به وسيله كسي يا چيزي اميد دارد. اينجا خوف و رجاء در يك زمان است ولي چون متعلق خوف غرق شدن و متعلق رجاء نجات يافتن است، در يك زمان قابل اجتماع هستند. در اينجا پاره اي از روايات را مي آوريم تا هم شاهدي بر اين گفته باشد كه فقط خوف به تنهايي بهتر نيست بلكه حتماً بايد رجاء را هم به همراه داشته باشد. حضرت علي(ع) مي فرمايند: {Hخيرالاعمال اعتدال الرجاء والخوف H}؛{M بهترين اعمال اعتدال رجاء و خوف است M}»، {V(ميزان الحكمه، ج 3، ص 179، ر 5206) V}. امام صادق(ع) مي فرمايند پدرم فرمود: {Hانه ليس من عبد مؤمن الا [و] في قلبه نوران: نور خيفة و نور رجاء، لو وزن هذا لم يزد علي هذا ولو وزن هذا لم يزد علي هذاH}؛{M هيچ بنده مؤمني نيست مگر اين كه در قلبش دو نور وجود دارد: 1- نور خوف 2- نور رجاء. اگر اين نور وزن شود بر آن نور زيادتي ندارد و بر عكس M}»، {V(همان، ر 5208) V}. يعني، خوف و رجاء بايد به يك اندازه باشد زيرا خوف به تنهايي نه تنها رجاء را به دنبال نمي آورد - چون خوف ضد رجاء است و از اثبات يك ضد، ضد ديگر به دنبال نمي آيد - بلكه باعث يأس و نااميدي از رحمت خداوند كريم مي گردد و كم كم انسان نسبت به رحمت خداوند سوء ظن پيدا مي كند رجاء به تنهايي هم مذموم است زيرا جرأت بر گناه را در پي دارد و بر غفلت انسان مي افزايد و او را نسبت به توشه گيري آخرت سهل انگاري كند، بنابراين خوف و رجاء با هم لازم و ضروري است بلكه اعتدال آنها و نچربيدن يكي بر ديگري از بهترين اعمال است و از خصوصيات معصومين(ع) همين اعتدال خوف و رجاء است و در ديگران يا خوف غلبه دارد يا رجاء وافراد بسيار معدودي هستند كه بتوانند خوف و رجاء را به يك اندازه داشته باشند.